Groen pigment oude meesters blijkt mythe
RobzQ - dinsdag 1 maart 2005 - 16:05
0
Het groene pigment koperresinaat, dat alom aanwezig zou zijn in oude olieverfschilderijen, blijkt helemaal niet door schilders gebruikt. Dat concludeert de Amsterdamse kunsthistorica dr. Margriet van Eikema Hommes op basis van oude verfrecepten, schilderijenonderzoek en experimenten om de groene verf na te maken.
Groene koperhoudende glaceerverf op olieverfschilderijen van bijvoorbeeld Frans Hals, Rafael en Titiaan blijkt anders gemaakt dan tot nu toe gedacht. De wijd verbreidde veronderstelling dat deze verven bestaan uit koperresinaat, gemaakt door het pigment verdigris - een groen koperzout - op te lossen in warm vernis, blijkt op een misverstand te berusten. Tientallen tot nu toe genegeerde oude verfrecepten tonen aan dat de verf is gemaakt met fijngewreven verdigris gemengd met een koude olie of vernis.
Onderzoeker Van Eikema Hommes ontdekte dat het misverstand rond 1914 de wereld in is geholpen. De chemicus Laurie vond toen twee recepten voor groene verf waarbij het verdigris werd opgelost in warm vernis; een methode waarbij koperresinaat ontstaat. Dat deze twee recepten bedoeld waren voor glas, meubels en metaalfolie en dat er voor schilderijen op paneel of doek tientallen andere recepturen bestonden, zagen Laurie en na hem vele anderen over het hoofd.
Van Eikema Hommes is de eerste die grondig oude teksten en moderne analyseresultaten met elkaar vergeleek. Ze bestudeerde recepten en technieken uit verschillende landen en perioden. Zo kon ze destilleren welke technieken representatief waren en welke niet. Ook maakte ze de verven na volgens de oude recepturen om zo hun samenstelling te vergelijken met analyseresultaten van schilderijen.
Tot nu toe werden de oude bronnen vooral gebruikt om de gegevens verkregen uit natuurwetenschap-pelijk onderzoek te illustreren. Men zocht een recept dat de gegevens ondersteunde en negeerde bronnen die van de analyseresultaten afweken. Dat was ook het geval bij koperresinaat. Het probleem daarbij was echter dat chemici de verfmonsters van de oude schilderijen steeds op onvoldoende aspecten analyseerden. Hierdoor leek het om een koperresinaat te gaan terwijl dit niet het geval is.
Het boek van Van Eikema Hommes is gebaseerd op haar promotieonderzoek dat deel uitmaakte van Molart, het NWO-programma voor onderzoek naar moleculaire aspecten van veroudering in schilderijen. Molart heeft een vervolg gekregen in het NWO-programma De Mayerne. Eerder ontdekte Van Eikema Hommes dat de karakteristieke duistere schaduwen in Rafaels laatste schilderij, De Transfiguratie van Christus, nooit zo door de schilder bedoeld zijn.
