Deze website maakte gebruik van cookies. We gebruiken enkel functionele cookies die er zijn er om de gebruiksvriendelijkheid van de website voor onze gebruikers te verbeteren. Wij maken GEEN gebruik van trackingcodes, of andere advertenties / marketing gerichte cookies. (Meer informatie). Klik op OK om akkoord te gaan met het gebruik van cookies.

OK

Honden en katten leren dan ook niet zozeer. Ze hebben ervaringen en op basis daarvan verwachtingen. De kat die in een tuin komt en wordt natgespoten, heeft een nare ervaring, en zal zich niet snel weer in die tuin wagen. Misschien zijn er enkele keren voor nodig maar uiteindelijk krijgt het beestje door dat hij de tuin moet mijden. Dat de kat dit aanwendt zal ongetwijfeld gebaseerd zijn op een verdedigingsinstinct. Als een bepaald gebied territorium is van een sterkere kat, en de kat is er eens aangevallen en ervaart dat hij niet kan winnen zal hij dat territorium uit zelfbehoud ontwijken in zijn volgende ontdekkingstochten in de buurt. Ongeveer op dezelfde manier leert de hond met een positief gevolg van zijn daden dat een handeling uitvoeren naar aanleiding van een bepaald geluid doorgaans tot een beloning leidt. Zij het een aai over zijn bol, dan wel een fijn hondenkoekje. Uit onderzoek is ooit gebleken dat afleren van de handeling niet snel gebeurt, ook al valt de beloning weg.

Mensen zijn hierin al anders. Als zij merken dat bepaalde daden niet het gewenste gevolg geven als in eerdere keren, dan zullen zij hier snel mee ophouden. Nu hoef ik zeker niet uit te leggen dat mensen verschillen van dieren, dat is toch wel de algemene opinie. Toch is het van belang ter vergelijking en waardering. Want een eigenschap die mensen hebben en dieren ontberen is het rationaliseren. Mensen kunnen emotionele ervaringen in redelijke sfeer betrekken. Het rationeel maken. Zo zegt het van Dale woordenboek. Voelt een iemand woede naar aanleiding van een gebeurtenis dan kan men dat vaak uitleggen en beredeneren, zo kan besloten worden er niet naar te handelen. Omdat bijvoorbeeld dan de irritante computer kapot gaat, of omdat het een gevangenisstraf oplevert. Maar ook kan het zijn dat je door rede begrijpt waarom de ander je boos maakt, zodoende kan je besluiten je "er over heen" te zetten.

Kinderen handelen vaak heel impulsief. Zij beredeneren dan ook nog vrij weinig tot niets, naar gelang hoever de opvoeding gevorderd is. Die opvoeding is wat het hem doet. Daarin leer je allerlei dingen. Je leert bijvoorbeeld hoe je moet reageren op bepaalde zaken, wat wel kan of mag, wat niet netjes is, of wat ongewenst is. Je zou kunnen stellen dat daar door impulsiviteit geremd wordt. Je wordt steeds minder puur, de grote zegen die rede heet, creëert een filter tussen ons gevoel en de omgeving en de impulsen die wij daaruit krijgen. Ook werkt dit filter de andere kant op. Vaak genoeg handelen we niet direct naar wat ons gevoel ons ingeeft. Dat maakt ons mensen beschaafd, bijgeschaafd zou je ook kunnen zeggen.

In veel gevallen is het maar al te goed dat we ons niet instinctief en impulsief gedragen naar gelang de emotionele ervaring die we hebben. Het behoedt ons van vele nare "primitieve" gebeurtenissen. Men stelt wel eens dat agressiviteit toeneemt naar mate het IQ lager wordt. Dit is natuurlijk een gemiddelde en zegt niet over een individu persé. Op zich zou dit logisch te verklaren zijn daar een lager IQ gelijk is aan minder mogelijkheden tot beredeneren. Hoogopgeleiden spreken dan ook gemakkelijk van dom primitief gedrag, en onderscheiden zich graag van de minder slimmen. Ik heb mijn twijfels bij dergelijke kwalificaties. Nu vind ik geweld niet zo zeer goed, positief gedrag. Het is vaak wel een eerlijke uiting van wat diegene voelt. Met een staaltje recht van de sterkste als gevolg.

Op andere vlakken echter vraag ik me af of impulsief handelen soms niet veel beter zou uitpakken voor het individu persoonlijk. Uiteindelijk heeft alles wat je doet als doel een bepaald gevoel te hebben, was het niet het doel dan is het wel het gevolg. De ervaring die we hebben, die telt, die wat met je doet is iets dat met emotie te maken heeft. Door heel veel te beredeneren, wat nagenoeg ieder mens doet, kan men soms voorbij gaan aan wat het gevoel wil. Dit heeft dan al snel het gevolg dat men zich er naar onder voelt. Iemand raakt gestrest omdat zij werk doet, of op een zodanige manier haar werk doet dat haar niet bevalt. Of iemand krijgt verdriet omdat hij niet heeft gehandeld naar haar gevoel als hij verliefd is en zo de bevrediging, wederzijdse liefde, hierin misloopt. Vaak worden de keuzes hierin ook weer gestuurd door emotie. Zo kan men bang zijn van baan te wisselen om zo zekerheid van inkomsten kwijt te raken. Of men kan bang zijn afgewezen te worden en zo gekwetst te raken in plaats van het plezier van wederzijdse liefde te ervaren.

Hoewel het enkel emoties lijken te zijn die hierin meespelen is niets minder waar. De angst wordt ingeven door redenering. Men beredeneert de mogelijke gevolgen van een eventuele actie. Op basis van inschatting van zichzelf is men meer of minder angstig. Die inschatting van zichzelf komt voort uit eerdere ervaringen, of door wat men geleerd heeft van anderen. Daarbij komt nog dat andere, ogenschijnlijk niet gerelateerde ervaringen, interpretatie van andere ervaringen bepalen. Zo kan het dus zijn dat vrijwel ieder mens wel in iets van een ander verschilt. Doorgaans zijn de verschillen groot ook al is men familie met nagenoeg dezelfde opvoeding en leeromgeving, lesstof, leefomgeving en sociale contacten. Kleine verschillende ervaringen zorgen voor andere interpretatie van gelijke ervaringen.

Vooral de angsten voortkomende uit rationalisatie van gevoelens lijken mij erg negatief. Natuurlijk beschermen we ons zelf tegen vele soorten gevaar dankzij deze rationalisatie. Hoewel een kind sneller leert dat het vuur heet is als ze een keer haar vingers brandt, kan ze dit ook leren zonder ooit het gevaar echt te ervaren. In veel gevallen is het dus erg nuttig dat we leren van anderen wat men beter niet of wel kan doen. Maar naar mate men ouder wordt en zelfstandiger, meer weten en goed kunnen beredeneren, zo ongeveer als we in de puberteit komen, is het niet altijd nodig gewaarschuwd te worden voor eventueel gevaar of nare emoties. Je begint dan zelf op basis van vele ervaringen en verhalen verwachtingen te ontwikkelen. En daar komt vaak angst bij kijken. Zo laat menigeen zich vervolgens remmen in het aangaan van uitdagingen, terwijl het goed doorstaan en positief afsluiten van een uitdaging een erg prettig gevoel geeft. Dat men daarbij enkele missers maakt zorgt alleen maar voor een goed contrast wat de positieve ervaring mooier maakt en inderdaad een nare ervaring vervelender laat beleven.

Ik krijg het idee dat het gevoel ondergesneeuwd kan raken door alle redenatie die in ons hoofd gebeurt. Ons wordt dan ook geleerd dat dat goed is. Niet met die woorden, maar het is doorgaans wel de consequentie van hoe onze opvoeding gebeurt. Indien men veel negatieve ervaringen heeft gehad is de kans groot dat men liever niet teveel in contact is met zijn gevoel. Door de vele nare emoties die men ondervonden heeft is door de ratio een zelfbeschermde angst ontstaan. Mijns inziens is het echt niet mogelijk te kiezen alleen positieve zaken aan de volle te ervaren. Allereerst verdwijnt dan het contrast ten opzichte van de negatieve ervaringen, en daarbij is volgens mij je gevoel je gevoel, en vinden alle verschillende gevoelens plaats in je gevoel. Sluit je dus de negatieve buiten, dan komen ook de positieve niet aan de oppervlakte. Met als gevolg dat je al snel lusteloos zult zijn, er is immers geen fijne bevrediging, en er ook weinig warmte van je uit zal gaan, daar daar gevoel voor nodig is. Verder komt er dan al snel een koele ongeïnteresseerd en enkel door opvoeding gedreven belangenzoekende persoon naar boven. In de hedendaagse omgeving zijn die belangen bijvoorbeeld goed geld verdienen, mooie spullen bezitten en veel "leuke dingen" doen.

In onze huidige maatschappij komt dit volgens mij steeds meer naar voren. Mensen worden steeds individueler, egocentrischer en denk steeds meer onafhankelijk van hun omgeving te zijn. Terwijl wij mensen slechts mensen zijn. Wezens met emotie, alles wat je verdient in je leven blijft achter als je de wereld verlaat. Voor hen die geloven in "iets" na de dood, of je nu christen, jood, moslim, boeddhist, hindoe bent of je eigen idee hierbij hebt. Ieder zal beamen dat je niets stoffelijks en enkel je ziel, je gevoel, meeneemt. Mocht je nu niet geloven dat er iets is na de dood, ook dan heb je er belang bij dicht bij je gevoel te blijven. Nagenoeg iedereen en dus ook de verstokte koude kikker weet ergens echt wel wat het is om te voelen. Als situatie echt kritiek worden, als men veel tegenslagen heeft valt men doorgaans toch terug op hun partner, vrienden of familie om de pijn te delen. Gedeelde smart is immers halve smart, zo blijkt. Ook praten en delen van gevoelens met lotgenoten doet de meeste mensen goed. Mensen hebben elkaar nodig. Het lijkt misschien soms niet zo, maar iedereen die realistisch naar zichzelf kijkt, en dieper probeert te zoeken dan enkel de laag met aangeleerde waarden, en de ratio zal vroeg of laat zien dat het zijn gevoel is wat telt.

Het is bekend dat mensen al sinds de oudheid in groepen leven. Dat dient ongetwijfeld een praktisch nut in het kader van bescherming tegen wezens, dieren en mensen, hoger in de voedselketen. Toch heeft dat kennelijk tot de behoefte van gezelschap geleid. Want waarom zouden mensen een levenspartner willen, met wie zij alles delen, van bescherming tegen gevaarlijke dieren is weinig sprake in een hedendaags huwelijk. Wij mensen halen een bepaalde voldoening uit het hebben van een levenspartner. Dat uit zich niet in praktisch nut. Hoewel het praktisch is dat we ons verhaal kwijt kunnen, is dat niet omdat het ons iets materieels oplevert. Het lucht het hart, zo als dat wordt genoemd. Eenieder is het erover eens dat liefde een gevoel is. En in literatuur, poëzie en muziek zou dat niet zo benoemd, geromantiseerd en gewaardeerd worden als daar niet een kern van waarheid in zat.

Het is denk ik belangrijk dat we er op letten niet ons natuurlijke, primitieve zelf kwijtraken in de hedendaagse materialistische maatschappij, doordrongen van de waarden die daarbij passen. Het is goed dat we leren niet zomaar woede te botvieren, en dat eventuele wraakzucht of jaloezie geremd worden door wetten en aangeleerde waarden. Toch is het ook zaak erop te leten dat we ons gevoel niet te kort doen of er aan voorbij gaan. Want als we zelf tevreden zijn, veel fijne ervaringen hebben en als gevolg daarvan prettige emoties meemaken zullen we zeker minder woede, angst, haat of jalousie kennen. Daar ben jijzelf en je omgeving bij gebaat. De omgeving die ieder geval deel uitmaakt van jou. Waar je ook staat op de maatschappelijke ladder, sowieso ben je een bepaalde manier afhankelijk van je omgeving. Dat moeten we niet vergeten.

Deze gastcolumn is geschreven door Levi, kijk ook eens op de site nopom.org voor meer werk van Levi.

Lijkt het je leuk om ook eens een column te schrijven? Via deze link kun je je creatie(s) insturen.